Osada zwyczajowo identyfikowana jako „Marea” znajduje się na południowym brzegu jeziora Mareotis, 40 km na południowy-zachód od Aleksandrii (Fig. 1). Zamieszkiwana była co najmniej od okresu hellenistycznego aż do czasów tuż po podboju Egiptu przez Arabów (VIII w.). W sezonie 2018 skoncentrowano się na badaniu układu urbanistycznego przestrzeni znajdującej się na wschód od wczesnobizantyńskiej Wielkiej Bazyliki (Fig. 2). W tym celu otworzono sześć wykopów. Dwa z nich (Wykopy S1-1, S1-2) miały umożliwić rozpoznanie ulicy znajdującej się tuż za apsydą kościoła i przyległych do niej zabudowań. Kolejne cztery wykopy (wykopy S3-1, S4, S5, L1) znajdujące się dalej na wschód i północ miały umożliwić pozyskanie materiału zabytkowego datującego powstanie i czas użytkowania znajdujących się tu budynków. Kolejnym etapem prac było rozpoznanie nawarstwień znajdujących się poniżej fundamentów budynków widocznych na powierzchni (wykopy S1-1, S1-2 i S3). Próbowano w ten sposób odtworzyć ukształtowanie terenu we wcześniejszych fazach zasiedlenia i rozpoznać pozostałości z nimi związane.
Fig. 1. Mapa Egiptu z zaznaczeniem położenia ‘Marei’.
Fig. 2. Zdjęcie satelitarne północno-wschodniej części ‘Marei’ z zaznaczeniem badanych budynków i wykopów.
W trakcie sezonu wykopaliskowego 2018 uzyskano potwierdzenie istnienia trzech faz użytkowania północno-wschodniej części „Marei”. Najstarsza z nich związana jest z piecem ceramicznym z okresu rzymskiego. W tym czasie powstały też wielkie hałdy ceramiczne zawierające produkowane na osadzie amfory typu AE 3 i AE 4 (Fig. 3). Depozyty te mają rozpiętość sięgającą co najmniej 30 m, a ich miąższość miejscami miała co najmniej 1,7 m. –tym samym poważnie zmieniły pierwotne ukształtowanie terenu w tej części stanowiska, co następnie miało wpływ na późniejszą zabudowę. Z kolejną fazą osadniczą związane są pozostałości rozebranych w późniejszym czasie budynków o nieznanej funkcji. Ich chronologia jak dotychczas nie została precyzyjnie określona. Ich terminus a quo przypadający na III w. wyznacza koniec produkcji amfor AE 3 w piecu pod apsydą Wielkiej Bazyliki. Terminus ante quem stanowią zabudowania z kolejnej fazy budowlanej przypadającej na V–VI w. n.e. W tym czasie powstaje regularny kwartał o wielofunkcyjnym przeznaczeniu. Wskazuje na to obecność budynku S3 interpretowanego jako portowy magazyn lub sklepy, latryny, Wielkiej Bazyliki i domu H1. Przy jednym z murów tego ostatniego budynku we wcześniejszych sezonach natrafiono na depozyt ostrakonów pochodzących z archiwum przedsiębiorstwa budowlano-remontowego działającego w mieście i okolicy w ostatniej ćwierci VI w. Jego siedziba była zlokalizowana najprawdopodobniej w jednym z pomieszczeń w południowo-zachodniej części domu H1. W wykopie S1-1 znaleziono natomiast późniejszy ostrakon (VII lub pocz. VIII w.) jednoznacznie wskazujący na użytkowanie portu towarowego w tym czasie. Może to wskazywać, że w tej części osady znajdował się budynek pełniący podobne funkcje.
Fig. 3. Zdjęcie profilu wykopu z przekrojem przez rzymskie hałdy ceramiczne.
Wykopaliska w wykopie S1-1 wykazały, że budynek S3 był większych rozmiarów niż przypuszczano pierwotnie (fig. 4). Badania sondażowe w wykopie S3-1 pozwoliły natomiast wykluczyć, że wschodnie skrzydło tego budynku było dobudowane w późniejszym czasie. Z tą samą fazą osadniczą związane są także, dwa nowo przebadane archeologicznie budynki (S4 i S5) (Fig. 5). Jak na razie ich funkcja nie jest znana lecz ich obecność wskazuje na gęstą zabudowę w północno-wschodniej części „Marei”.
Fig. 4. Zdjęcie fundamentów nowo odsłoniętego zachodniego skrzydła budynku S3.
Fig. 5. Zdjęcie budynku S5 po częściowym odsłonięciu.
Z tym samym poziomem osadniczym związana jest też ulica na tyłach Wielkiej Bazyliki. Była ona nieco węższa niż wcześniej przypuszczano. Miała ona ok. 5 m szerokości i nie posiadała płytowania ani kanałów ściekowych (Fig. 6). Jej przebieg jest prosty i wpisuje się w regularną zabudowę tej części osady.
Fig. 6. Zdjęcie poziomu ulicy na tyłach Wielkiej Bazyliki.
W VII–VIII w. n.e. ta część „Marei” zaczęła podupadać, na co wskazują ślady rabunku części murów budynku S3 (Fig. 4) i naturalny stopniowy rozpad pozostałych murów. W następnej kolejności w miejscu tym zaczynają być wyrzucane śmieci. Wskazuje to, że pomimo opuszania przynajmniej części budynku S3, najbliższa okolica musiał być nadal zamieszkana. Znaleziska ceramiczne i numizmatyczne z najmłodszych warstw wyeksplorowanych w północno-wschodniej części osady wskazują, że jej ostateczne opuszczenie nastąpiło ok. połowy VIII w. n.e.
Badania są finansowane z grantu Narodowego Centrum Nauki (UMO-2017/25/B/HS3/01841).