W listopadzie i grudniu 2018 kontynuowano prace badawcze w ramach wieloletniego grantu PalaeoAffad Projekt. Obecnie realizowany jest na terenie Basenu Affad drugi grant finansowany ze środków NCN (2015/18/E/HS3/00416). Głównym celem projektu są interdyscyplinarne badania mające na celu przybliżenie problematyki przyjmowanych strategii adaptacyjnych przez społeczności zasiedlających Dolinę Środkowego Nilu w plejstocenie i wczesnym holocenie.
W sezonie 2018 planowaliśmy kontynuację badań powierzchniowych części zachodniej Basenu Affad. Prospekcja podjęta w ubiegłym roku została zatrzymana przez badania nowo-odkrytych stanowisk. Jak się okazało ich potencjał naukowy był ogromny. Odkryte w ubiegłym roku szczątki tura (Bos primigenius) są obecnie nie tylko najstarszymi w Sudanie ale jednocześnie wyznaczają najdalej na południe wysunięty zasięg tego gatunku w Afryce. Niestety na miejscu okazało się, że prace nie będą mogły być kontynuowane w tej części Affad. Postępujący w ogromnym tempie rozrost inwestycji mających na celu zakładanie farm przemysłowych w tym regionie spowodował drastyczną destrukcję obszarów obfitujących w relikty osadnictwa plejstoceńskiego. Zostały bezpowrotnie utracone stanowiska archeologiczne w tym regionie. Próby zabezpieczenia najcenniejszych naukowo obszarów okazały się bezowocne. Zabezpieczenia stanowisk usunięto a teren został zaorany.
Fot.1. Obszar stanowisk paleolitycznych w Affad przygotowany pod farmy przemysłowe (fot. P. Osypiński)
Z konieczności badania zostały przeniesione ok. 7km na wschód, na stanowisko Affad 69. Podczas prac powierzchniowych prowadzonych tam w 2012 roku zarejestrowano kompleks stanowisk wczesnoholoceńskich. Został on wytypowany do badań w sezonie 2018. Prace wykopaliskowe objęły zarówno cmentarzyska neolityczne (badaniami kierował dr Marek Chłodnicki), relikty osadnictwa mezolitycznego, jak i neolitycznego (kier. dr Piotr Osypiński). Równolegle z pracami wykopaliskowymi prowadzono mapowanie obszaru i analizy GIS (Paweł Wiktorowicz).
Fot.2. Prace na stanowisku Affad 69 (fot. M. Osypińska)
Ważnym naukowo odkryciem była rejestracja reliktów osadnictwa społeczności z kręgu kultur akwatycznych/ mezolitycznych. Dotychczas w regionie Southern Dongola Reach notowano jedynie powierzchniowo zachowane zabytki z tego okresu. Eksploracja na stanowiska Affad 69 obszaru z widocznymi powierzchniowo skupiskami zabytków mezolitycznych pozwoliła zarejestrować widoczne na głębokości kilkudziesięciu centymetrów obiekty wziemne. Zawierały one nie tylko charakterystyczne zabytki lityczne oraz ceramikę , ale również materiały archeozoologiczne: szczątki ryb, gazel i antylop. Interesującym zabytkiem były fragmenty czaszki i zęby hieny centkowanej.
Fot.3. Wykop założony na terenie widocznych powierzchniowo zabytków mezolitycznych, Affad 69(fot. M. Osypińska)
Fot.4. Strop obiektów mezolitycznych. Affad 69 (fot. M. Osypińska)
W centralnej części stanowiska Afd 69, u podnóża żwirowego wyniesienia odnotowaliśmy kilka skupisk szczątków bydła domowego. Ze względu na ich charakter wydaje się bardzo prawdopodobne, że są to pozostałości spągów obiektów – niewielkich dołków. Szczątki pochodziły od osobników dojrzałych , co pozwoliło nam pozyskać ważne dane osteometryczne, unikalne dla wczesnego bydła w Dolinie Nilu Środkowego. Obecnie szczątki są w trakcie analiz biochemicznych na zawartość izotopów strontu, podobnie jak szczątki ludzkie. W wykopie o powierzchni 1 ara, który obejmował kilka z tych obiektów, na głębokości 30-40 cm odkryliśmy dwa pochówki ludzkie. Ciała spoczywały na lewym boku, w pozycji lekko podkurczonej. Ponownie, bez wyposażenia.
Fot. 5.Skupisko szczątków wczesnego bydła neolitycznego na stanowisku Affad 69 (fot. M. Osypińska)
Fot.6. Eksploracja pochówków neolitycznych. Affad 69. (fot. M. Osypińska)
Fot.7. Pochówki neolityczne na stanowisku Affad 69, odkryte w sąsiedztwie reliktów obiektów z kośćmi bydła. (fot. M. Osypińska)
Fot.8. Czaszka z pochówku neolitycznego (fot. M. Osypińska)
Fot.9. tzw. „skarb” – zespół zabytków odkrytych na powierzchni stanowiska Afffad 69 wskazujący na również późniejsze (kermańskie?) epizody funeralne na tym terenie i stan dynamicznej erozji.
Badania na stanowiskach wczesno-holoceńskich w Affad dostarczyły cennych w dalszych analizach specjalistycznych materiałów: ceramiki, szczątki zwierzęce i ludzkie. Obecnie dysponujemy danymi dotyczącymi zarówno zróżnicowania sygnatur strontów w populacjach ludzkich i zwierzęcych, zawartości lipidów mleka przeżuwaczy na ceramice, datowaniami bezwzględnymi jak i danymi dotyczącymi morfologii populacji wczesnego bydła. Dane pozwalają na holistyczne i interdyscyplinarne studia nad mobilnymi społecznościami pasterskimi jakie zasiedlały Dolinę Nilu we wczesnym holocenie.