Początki Średniego Państwa na nekropoli tebańskiej. Wyniki prac terenowych w grobowcach dostojników na Asasifie Północnym prowadzonych w sezonie 2021/2022
Patryk Chudzik, CAŚ UW
Po rocznej przerwie, na początku 2022 roku ekspedycja CAŚ UW mogła kontynuować prace terenowe w grobowcach dostojników z czasów Średniego Państwa na nekropoli Asasifu Północnego. Od kilku lat, głównym punktem programu prac ekspedycji są prace konserwatorskie w grobowcu Meru (TT 240), najdalej na wschód wysuniętym punkcie w polskiej koncesji. W minionym sezonie, dzięki współpracy z panią Moniką Czerniec oraz konserwatorami z Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie zakończone zostały prace konserwatorskie ścian północnej, wschodniej i zachodniej komory grobowej, finalizując tym samym kilkuletni program prac związanych z oczyszczeniem i zabezpieczeniem bogato zachowanej warstwy malarskiej. W tym samym czasie, Anastasiia Stupko-Lubczynska kontynuowała swoje studia epigraficzne w komorze grobowej i sarkofagu Meru, przygotowując ten materiał do publikacji. W korytarzu wejściowym oraz ukośnie opadającym pasażu prowadzone były prace związane z budową drewnianej podłogi i balustrad. Zmiany kąty nachylenia skalnej posadzki i jej nierównomierne wykucie w czasach starożytnych nastręcza wielu problemów z budową drewnianych podłóg, które mają umożliwić zwiedzającym zejście do komory grobowej Meru.
W centralnej części nekropoli Północnego Asasifu prowadzone były prace wykopaliskowe. W minionym sezonie koncentrowały się one na zbadaniu dziedzińców dwóch grobowców MMA 512 i MMA 515. Warstwa skalnego gruzu pokrywającego powierzchnię dziedzińca drugiego z tych grobowców mierzyła zaledwie kilka centymetrów. Przykrywała ona naturalny skalny stok, jednak w kilku miejscach odsłonięto pozostałości glinianej polepy, na którą w poprzednich sezonach natrafiono również w górnych partiach dziedzińca. Tegoroczne odkrycia potwierdziły, że zapewne cały dziedziniec tego grobowca został pierwotnie pokryty warstwą zaprawy mułowej, która jednak w wyniku erozji wietrznej i nieustannego osypywania się skalnego gruzu uległa znacznej destrukcji. Co ciekawe, jest to pierwszy przypadek występowania polepy na tak dużej przestrzeni grobowca tebańskiego. Prace te nie dostarczyły żadnego materiału zabytkowego. Zupełnie inaczej sytuacja wyglądała w grobowcu MMA 512, należącym do Nebseniego. Niestety nie zachowały się żadne źródła pisane wskazujące na pozycję społeczną właściciela grobowca, jednak jego rozmiary, rozplanowanie i położenie w przestrzeni nekropoli pozwalają wskazywać, że był on ważną osobistością, należącą jednak do urzędników średniego szczebla. Tegoroczne prace związane były z badaniem gruzowiska powstałego w trakcie prac ekspedycji amerykańskiej, prowadzonych blisko sto lat temu. W toku najnowszych działań natrafiono na dużą liczbę pozostałości pierwotnego wyposażenia grobowego, a wśród nich fragmenty drewnianych modeli, fragment drewnianej figurki przedstawiającej właściciela grobowca, skorupy glinianych naczyń, lniane tkaniny oraz szczątki ludzkie i zwierzęce. Badania antropologiczne odkrytego materiału wykazały, że należał on do jednego osobnika. Z badań zarówno archeologicznych, jak i antropologicznych płyną dwa istotne wnioski. 1. W grobowcu pochowany został jedynie Nebseni, znany z drewnianej steli datowanej na czasy panowania Mentuhotepa II. Jego małżonka, Henenu, wzmiankowana na tej steli, a której drewniane wyobrażenie znalazła polska ekspedycja w 2013 roku pochowana została zapewne w zupełnie innym grobowcu. 2. Grobowiec MMA 512 jest jednym z niewielu grobowców powstałych na nekropoli tebańskiej w czasach Średniego Państwa, który nie był ponownie wykorzystany w późniejszych okresach. Świadczy o tym m.in. zupełny brak jakichkolwiek późniejszych pozostałości po pochówkach lub przedmiotów utylitarnych.
Kolejnym zadaniem była eksploracja tzw. grobowca żołnierzy (MMA 507) i precyzyjna dokumentacja szczątków ludzkich odkrywanych w trakcie tych prac. Wiele z pozostałości zmarłych pochowanych w tym miejscu zalega na powierzchni niewielkiego gruzowiska wypełniającego wnętrze grobowca, jednak liczne szczątki znajdywane były także w samym gruzie.
W grobowcu Chetiego (TT 311) kontynuowano natomiast dokumentację fragmentów dekorowanych bloków wapiennych z korytarza i kaplicy, powiększając tym samym inwentarz tego materiału, który już pozwala na wstępne określenie programu dekoracyjnego grobowca.
