Jacek Kabaciński, Agnieszka Czekaj-Zastawny, Christopher Hill, Joel D. Irish, Magdalena Bochnia, Hebat Allah Ibrahim, Joanna Jędrysik, Robert Kenig, Jakub Mugaj
Badania Combined Prehistoric Expedition w Gebel Ramlah prowadzone były między 15 października a 14 listopada 2019 roku pod kierownictwem prof. dr hab. Jacka Kabacińskiego z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Badania finansowane były w ramach grantu NCN nr 2017/25/B/HS3/02385 pt. „Osadnictwo neolityczne wokół paleojeziora w Gebel Ramlah (egipska Pustynia Zachodnia):geneza, chronologia, systemy osadnicze i gospodarka między X a IV tys.cal BC”.
Teren badań położony jest na egipskiej Pustyni Zachodniej, około 150 km na zachód od Abu Simbel (Ryc. 1), a zasadniczym celem badań było rozpoznanie zasięgu, intensywności i chronologii osadnictwa ludzkiego w rejonie paleo-jeziora w Gebel Ramlah we wczesnym i środkowym holocenie oraz badania przemian paleośrodowiska zasiedlanego przez społeczności łowiecko-zbierackie i pasterskie. W tym celu przeprowadzono cały szereg powiązanych ze sobą przedsięwzięć.
Ryc. 1 – Położenie Gebel Ramlah
- Rekonstrukcja geologicznej historii Gebel Ramlah, paleojeziora oraz jego najbliższej okolicy
Badania geologiczne i geomorfologiczne obejmowały przede wszystkim Wadi Eagle – mocno wciętego w podłoże koryta rzecznego, łączącego się od południa z paleojeziorem (Ryc. 2). Dzięki intensywnej erozji odsłonięte zostały ściany koryta do wysokości 2,5 m, ukazując sekwencję osadów holoceńskich dokumentujących dynamiczne przemiany paleośrodowiska na tym obszarze (Ryc. 3). Badaniami geologicznymi objęto również pozostałości jeziora na szczycie Gebel Ramlah, dokumentując m. innymi silty jeziorne o znacznej miąższości.
Ryc. 2 – Widok na Wadi Eagle ze szczytu Gebel Ramlah
Ryc. 3 – Fragment zachodniej sciany Wadi Eagle
W obrębie wschodniej ściany Wadi Eagle, w stropie profilu zarejestrowano kilka świetnie zachowanych ognisk. Zachowały się zarówno ich kamienne konstrukcje jak i olbrzymia ilość węgli drzewnych (Ryc. 4, 5). Ogniska te dokumentują późne przejawy osadnictwa ludzkiego w rejonie Gebel Ramlah, związane z późnym neolitem.
Ryc. 4 – Ognisko przy wschodniej ścianie Wadi Eagle
Ryc. 5 – Ognisko przy wschodniej ścianie Wadi Eagle
- Badania wykopaliskowe na stanowisku E-16-03
Stanowisko, odkryte w 2016 roku, obejmuje kilka skupień materiałów krzemiennych spoczywających na powierzchni i w obrębie siltów jeziornych (Ryc. 6). Wyeksplorowano trzy z tych skupień, dokumentując, poza materiałem kamiennym liczącym blisko 3 tys. okazów, obecność pozostałości kilku ognisk (Ryc. 7) i nieliczne fragmenty kości zwierzęcych. Materiał krzemienny jest bardzo charakterystyczny, zawierając m. innymi duże trójkąty i łączyć go można bez wątpliwości z wczesno-holoceńskim El Ghorab Unit (Ryc. 8).
Ryc. 6 – Stanowisko E-16-03. Materiał krzemienny na powierzchni
Ryc. 7 – Stanowisko E-16-03. Profil ogniska
Ryc. 8 – Stanowisko E-16-03. Materiał krzemienny z wykopu T3-2019
- Badania wykopaliskowe na stanowisku E-09-02
Prace na stanowisku były kontynuacją badań z lat ubiegłych (Ryc. 9). W ramach dwóch wykopów o łącznej powierzchni 600 m kw. odkryto 22 obiekty, w tym jamy osadowe o różnej funkcji oraz pozostałości ognisk (Ryc. 10). Wydobyty z nich materiał zabytkowy potwierdza związek obiektów ze środkowo-holoceńskim osadnictwem Al Jerar oraz z okresem schyłkowego neolitu.
Ryc. 9 – Stanowisko E-09-02. Wykop 1-2019. Widok od południowego-wschodu
Ryc. 10 – Stanowisko E-09-02. Wykop 1-2019. Obiekt 33
- Badania wykopaliskowe na stanowisku E-18-10
W roku 2018 na rozległym wypłaszczeniu położonym na szczycie Gebel Ramlah odkryto pozostałości kopalnego jeziora oraz ponad blisko 100 zróżnicowanych konstrukcji kamienno-ziemnych w formie niewielkich kurhanów, skrzynek i niewielkich konstrukcji megalitycznych zbudowanych z płyt kamiennych oraz ognisk (Ryc. 11). Cztery z nich, o odmiennej formie, przebadano (Ryc. 12-15). Jedynie jedna z takich konstrukcji – ognisko o najprawdopodobniej ofiarnym charakterze – zawierało materiał archeologiczny, w postaci spalonych szczątków krowy. Materiał archeologiczny zalegający na płaskowyżu wskazuje, iż konstrukcje te łączyć należy z okresem późnego i schyłkowego neolitu.
Ryc. 11 – Stanowisko E-18-10. Widok na płaskowyż i konstrukcje kamienne
Ryc. 12 – Stanowisko E-18-10. Tumulus
Ryc. 13 – Stanowisko E-18-10. Skrzynia zbudowana z płyt kamiennych
Ryc. 14 – Stanowisko E-18-10. Konstrukcja megalityczna
Ryc. 15 – Stanowisko E-18-10. Ognisko ze szczątkami krowy
- Badania powierzchniowe
W trakcie sezonu dokonano również prospekcji powierzchniowej części południowego brzegu jeziora Gebel Ramlah, odkrywając 15 nowych stanowisk. Ich rozpiętość chronologiczna jest znaczna – od środkowego paleolitu po późny neolit i dokumentuje ponad 100 tysięcy lat obecności populacji ludzkich w rejonie Gebel Ramlah.